a) Tarih
Çan’ın kuruluş tarihi hakkında kesin bilgiler yoktur. İlçe sınırları içinde bazı antik kalıntıların bulunması burasının çok eski dönemlerden beri bir yerleşim yeri olduğunu göstermektedir. Etili köyü yakınlarındaki Antik Kallikolone Kentinin üç tanrıça arasında güzellik yarışması yapılan yer olduğu söylenmektedir. Homeros da Ares’in Troyalıları bu tepeden saldırttığını yazar. Roma döneminde Sergis adıyla bilinen yöre, 14. Yüzyılda Osmanlı topraklarına katılmıştır.
1 Ağustos 1945 de çıkarılan bir yasa ile Biga ilçesinden ayrılmış, önceleri Bayramiç ilçesine bağlı olan Etili Bucağı ile birlikte bugünkü Çan İlçesi oluşturulmuştur.
Eski dönemlerde hayvancılıkla geçimini temin eden yöre insanı yerleşim yerinin çukur bir vadide yer alması ve yoğun bir sis tabakasının bulunması nedeniyle, hayvanlarını sisli havalarda bulabilmek için her birine çan takmış ve fazla miktarda çan ihtiyacı nedeniyle bölgedeki tüm çan satıcıları buraya geldiğinden haftada bir gün “Çan Pazarı” adıyla pazar kurulmaya başlanmıştır. Bu sebeple yörenin Çan Pazarı olarak anılmaya başlandığı, zamanla Çan adının bu şekilde oluştuğu söylenmektedir.
Şemsettin Sami “Kâmus’ül Alâm” da, 19. Yüzyılda Çan’ın bağımsız Biga Sancağının merkez kazasına bağlı bir nahiye olduğu yazar. Kurtuluş Savaşı sıralarında 1921’de Yunan işgaline ve ağır bir yıkıma uğrayan Çan, işgalden 23 Eylül 1922 de kurtulmuştur.
b) Coğrafi Durum
Marmara Bölgesinde , Çanakkale İline bağlı ve yüzölçümü 88.700 hektar olan Çan ilçesi, kuzeyde Biga ve Lapseki, güneyde Bayramiç ve Yenice, batısında Çanakkale Merkez ve Bayramiç, doğuda ise Yenice ilçeleri ile çevrilidir. Çukur bir vadiye kurulmuş olan İlçe merkezinin denizden yüksekliği 75 metre olup, 40. enlem ve 27. boylamlar arasında yer almaktadır. Çanakkale İl merkezine 76 km. mesafededir.
İlçe toprakları genellikle engebeli bir yapı gösterir. Ormanlarla kaplı, fazla yüksek olmayan dağ ve tepeler geniş yer tutar. En yüksek yeri 983 m. yüksekliği bulunan Ağı Dağıdır. İlçenin kuzeyinde Sapan Hisar tepeleri, kuzeybatısında Karadağ, güney ve güney batısında Büyük ve Küçük Katran dağları bulunur. Bu dağların arasında yer alan Karakoca, Bahadırlı ve Helvacı ovaları fazla büyük değildir.
Orman varlığı açısından zengin olan Çan’da bir çok orman içi mesire yeri ve üç kaplıca vardır. Yüzölçümünün % 62’si orman, %32’si tarım arazisi, %3’ü mera ve %3’üde yerleşim alanıdır. İlçe merkezi ve tüm köylerimizin kadastro çalışmaları 1995 yılında tamamlanmış olup, bazı yerleşim birimlerinde yenileme çalışmaları yapılmaktadır.
Çan İlçesinin tabanı volkanik ve sedimanter oluşumdadır. Kuzeyindeki yamaçlar antizittendir. Batısının neojen çağına ait killi linyit oluşumlu toprağı vardır. Ovalar aliviyoneldir.
c) İklim
Çan’da genellikle Akdeniz iklimi ile Karadeniz iklimi arasında geçiş iklimi hakimdir. Kuzey rüzgarları daha etkilidir. Yıllık yağış miktarı 600-850 mm. kadardır. Yağışlar daha çok Sonbahar, Kış ve İlkbahar mevsiminde görülür. Ortalama En yüksek sıcaklık +38,7 C’, en düşük sıcaklık -11,5 C’ dir.
Özellikle Kış aylarında sabahları yoğun sis yaşanan İlçede, hava sirkülasyonu olmadığı zamanlarda bacalardan çıkan kükürt dioksit gazları kirlilik yaratmaktadır.
d) İdari Yapı
Kaymakamlığa bağlı genel idare kuruluşlarının yanısıra, birisi merkez diğeri Terzialan olmak üzere 2 Belediye Teşkilatı ve 65 köy muhtarlığı bulunmaktadır.
İlçe merkezinde 7 mahalle (İstiklal, Cumhuriyet, Karşıyaka, Fatih, Atatürk, Seramik ve Osmanefendi Mahalleleri), Terzialan Beldesinde ise 2 mahalle (Çakmakçayır ve Süle Mahalleleri) bulunmaktadır. İlçe merkezi ve köylerde yerleşim biçimi toplu olup, köylerimize bağlı 2 adet mahalle (mezra) bulunmaktadır.
İlçede Kaymakamlık ve İçişleri Bakanlığına bağlı Nüfus Müdürlüğü, Sivil Savunma Müdürlüğü ve Özel İdare Müdürlüğü, Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışma Vakfı yanında İlçe Emniyet Müdürlüğü ve İlçe Jandarma Komutanlığı bulunmaktadır. Adliye Teşkilatı, Askerlik Şube Başkanlığı, Mal Müdürlüğü, Vergi Dairesi Müdürlüğü, Çan Meslek Yüksek Okulu Müdürlüğü, İlçe Milli Eğitim Müdürlüğü, Kütüphane Memurluğu, Sağlık Grup Başkanlığı, İlçe Tarım Müdürlüğü, Orman İşletme Müdürlüğü, Tapu Sicil Müdürlüğü, Kadastro Müdürlüğü, İlçe Müftülüğü, Gençlik Spor İlçe Müdürlüğü, T.K.İ. Çan Linyitleri İşletme Müdürlüğü, T.E.Ü.A.Ş. 18 Mart Çan Termik Santrali İşletme Müdürlüğü, T.E.D.A.Ş. Başmühendisliği, P.T.T. Müdürlüğü, Türk Telekom Temsilciliği, Köy Hizmetleri Şantiye Şefliği, Tarım Kredi Kooperatifi, Esnaf Kredi-Kefalet Kooperatifi teşkilatları da bulunmaktadır.
e) Nüfus
1950 lerde 1500 civarında merkez nüfusu olan Çan’da Sanayinin gelişmesine bağlı olarak özellikle merkez nüfusunun hızla arttığı görülmektedir.
Çan’ın 1990, 2000 yıllarında yapılan genel nüfus sayımı sonuçlarını gösterir tablo aşağıya çıkarılmıştır.
SAYIM YILI | 1990 |
2000 |
İLÇE MERKEZİ | 23.855 |
28.878 |
TERZİALAN BELDESİ |
|
2.427 |
KÖYLER | 27.758 |
21.624 |
İLÇE TOPLAMI | 51.613 |
52.929 |
Tablodan da anlaşılacağı üzere köylerden Çan merkezine yoğun göç yaşanmaktadır. Bunun sonucunda da köylerin nüfusu azalırken merkez nüfusu artmaktadır. Ayrıca başka İl ve İlçelerden de kısmen de olsa göç olmuştur.
ÇAN İLÇESİ VE KÖYLERİ NÜFUS DURUMU |
|||||
BİRİM ADI | NÜFUSU |
|
BİRİM ADI | NÜFUSU |
|
İİÇE MERKEZİ | 28.878 |
34 |
Hurma | 324 |
|
TERZİALAN BELDE | 2.427 |
35 |
İlyasağaçiftliği | 373 |
|
KÖYLER | 21.624 |
36 |
Kadılar | 43 |
|
1 |
Ahlatlıburun | 416 |
37 |
Kalburcu | 390 |
2 |
Alibeyçiftliği | 73 |
38 |
Karadağ | 661 |
3 |
Altıkulaç | 316 |
39 |
Karakadılar | 178 |
4 |
Asmalı | 189 |
40 |
Karakoca | 683 |
5 |
Bahadırlı | 484 |
41 |
Karlı | 127 |
6 |
Bardakçılar | 124 |
42 |
Kazabat | 13 |
7 |
Bilaller | 243 |
43 |
Keçiağılı | 177 |
8 |
Bostandere | 188 |
44 |
Kızılelma | 327 |
9 |
Bozgüç | 813 |
45 |
Kocayayla | 1.181 |
10 |
Büyükpaşa | 252 |
46 |
Koyunyeri | 127 |
11 |
Büyüktepe | 317 |
47 |
Kulfal | 292 |
12 |
Cicikler | 145 |
48 |
Kumarlar | 244 |
13 |
Çakılköy | 174 |
49 |
Küçüklü | 289 |
14 |
Çaltıkara | 181 |
50 |
Küçükpaşa | 172 |
15 |
Çamköy | 99 |
51 |
Mallı | 252 |
17 |
Çomaklı | 491 |
52 |
Maltepe | 611 |
18 |
Danapınar | 524 |
53 |
Okçular | 131 |
19 |
Derenti | 689 |
54 |
Ozancık | 167 |
20 |
Dereoba | 150 |
55 |
Sameteli | 367 |
21 |
Doğaca | 427 |
56 |
Söğütalan | 697 |
22 |
Doğancılar | 263 |
57 |
Şerbetli | 210 |
23 |
Dondurma | 415 |
58 |
Tepeköy | 217 |
24 |
Duman | 200 |
59 |
Uzunalan | 317 |
25 |
Durali | 320 |
60 |
Üvezdere | 63 |
26 |
Emeşe | 75 |
61 |
Yaveler (Yuvalar) | 393 |
27 |
Eskiyayla | 233 |
62 |
Yaya | 283 |
28 |
Etili | 1.317 |
63 |
Yaykın | 815 |
29 |
Göle | 236 |
64 |
Yeniçeri | 334 |
30 |
Hacıkasım | 100 |
65 |
Zeybekçayırı | 142 |
31 |
Hacılar | 710 |
|
Köyler Toplamı | 21.504 |
32 |
Halilağa | 253 |
|
Merkez ve Belde | 31.282 |
33 |
Helvacı | 343 |
|
İLÇE TOP. NÜFUSU | 52.786 |